کیست یک کیسه از جنس بافت است که محتوی مایع و یا مواد نرم می‌باشد. کیست‌ها می‌توانند در طیف گسترده‌ای از بافت‌های صورت و دهان (از جمله فک) تشکیل شوند. برخی از کیست‌ها ممکن است در کنار و یا در اطراف دندان‌ها بوجود آیند که به آنها کیست دندان می‌گوییم. کیست‌ها واکنش بدن به بیماری هستند و معمولاً رشد نسبتاً آهسته‌ای دارند. آنها می‌توانند عفونی و یا غیرعفونی باشند. از نظر پاتوژنی (بیماری‌زایی)، کیست دندان را می‌توان نشأت گرفته از بقایای فرایند پیچیده دندان جنینی و رشد فک توصیف کرد. تغییرات قابل مقایسه با آن در هیچ منطقه دیگری از بدن رخ نمی‌دهد.
انواع کیست دندان
شایع‌ترین کیست‌های دهان و دندان به شرح زیر است:
کیست پریفرال یا کیست لثه: این نوع کیست معمولاً روی لثه ایجاد می‌شود و بر ساختار استخوانی دندان تاثیر مستقیم ندارد.
کیست پریودنتال: این نوع کیست زمانی شکل می‌گیرد که پلاک به لثه آسیب بزند و باعث ساییدگی دندان بشود. پس از آن پاکت‌های لثه یا فاصله‌هایی بین لثه‌ها و دندان‌ها ایجاد می‌شود که به محل تشکیل آبسه تبدیل می‌شود.
کیست پری اپیکال: این کیست نتیجه عفونت کردن پالپ یک دندان است که به جز کشیدن دندان درمان دیگری ندارد.
کیست دنتی ژروس: اطراف دندان‌های نهفته مانند دندان عقل ایجاد می‌شود.
کیست ادنتوژنیک یا پریموردیال: این کیست از سلول‌های باقیمانده به جا مانده از جوانه‌های دندان در حال رشد تشکیل می‌شود.
کیست رادیکولار: این نوع کیست با عفونت نوک ریشه‌های دندان همراه است.
کراتوسیست: نوع خاصی از کیست است که عموماً پس از درمان ایجاد می‌شود و به عنوان “تومور ادنتوژنیک کراتوسیست” طبقه‌بندی می‌شود.
آملوبلاستوم تک کیستی: توموری ادنتوژنیک است که تهاجم موضعی دارد.
علل ایجاد کیست
کیست های دندان اغلب در نتیجه وارد شدن آسیب یا جراحت به دندان ایجاد می شوند، اما رایج ترین دلیل ایجاد آنها کرم خوردگی دندان است که می تواند باعث ایجاد یک پوسیدگی شود و این پوسیدگی نقطه آغاز ایجاد عفونت در دهان و کیست لثه می باشد. با تشکیل پلاک در دهان در نتیجه تمیز نکردن مناسب دهان و دندان و استفاده از رژیم غذایی نامناسب، باکتری ها از شکر موجود در مواد غذایی خاص برای تولید اسید استفاده می کنند و این اسید می تواند به تدریج باعث فرسایش لایه محافظ مینا و عاج دندان شود و در نهایت لایه داخلی پالپ دندان را تحت تاثیر خود قرار دهد.
بیمار مبتلا به کیست لثه می تواند با رعایت موثر روزانه بهداشت دهان و دندان که شامل مسواک زدن و نخ دندان کشیدن است، از ایجاد پوسیدگی دندان جلوگیری کند و بطور همزمان با بهبود تغذیه از طریق مصرف بیشتر میوه ها و سبزیجات به سلامت کلی بدن خود کمک نماید. همواره توجه داشته باشید که پلاک ها و باکتری ها بطور معمول هر روز بر روی دندان ها ایجاد می شوند و بطور خاص دسترسی به آنها در دندان های آسیاب موجود در انتهای دهان دشوار و سخت است.
علائم
کیست‌های دندانی که عفونی شوند ممکن است دردناک، قرمز و متورم باشند. هر چند آنهایی که عفونی نیستند اغلب باعث بروز علائم قابل توجهی نمی‌شوند. کیست‌ها به جز در مواردی که به حدی بزرگ شوند که باعث شل‌گیری یک توده شوند که قابل مشاهده و لمس است، تنها توسط رادیوگرافی یا سایر اسکن‌های تشخیصی قابل شناسایی می‌باشند. کیست دهان در پوشش مخاطی دهان ممکن است به صورت یک تاول یا زخم ظاهر شود.
روش‌های درمان
درمان کیست‌های کوچک
کیست‌های کوچک علامتی ندارند و درمان فوری آنها ضروری نیست. بااین حال چون کیست‌های کوچک به مرور بزرگ‌تر می‌شوند، بهتر است هر چه سریعتر برداشته شوند تا از آسیب ساختاری دهان و دندان‌ها جلوگیری شود.
آنتی بیوتیک
چنانچه کیست از نوع آبسه باشد، آنتی بیوتیک برای متوقف ساختن عفونت تجویز می‌شود.
جراحی برداشتن کیست
ایجاد برش و برداشتن کیست متداول‌ترین و بهترین درمان کیست به شمار می‌رود. جراحی برداشتن کیست با توجه به اندازه و محل کیست معمولاً موثرترین روش درمان است. اگر صرفاً به تخلیه کیست اکتفا شود، کیست مجدداً پر می‌شود.
بسیاری از کیست‌ها معمولاً بارها عود می‌کنند. بنابراین هدف برداشتن تمام کیسه غشایی و محتویات آن است تا بافت اطراف فرصت التیام یافتن داشته باشد و فضای خالی ایجاد شده را پر کند.
عمل کیست عموماً تحت بی‌حسی موضعی و حین به هوش بودن بیمار انجام می‌شود. کیست در اکثر موارد به سرعت و ظرف کمتر از یک ساعت خارج می‌شود.
تبخیر کیست با لیزر
نور لیزر با بافت واکنش می‌دهد تا اثری شیمیایی، گرمایی یا مکانیکی به جا بگذارد. اثرهای گرمایی برش دهندگی، لخته کنندگی و تبخیرسازی لیزر در اکثر کاربردهای لیزر در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مارسوپیالیزیشن
دندانپزشک برای درمان کیست ایجاد شده در داخل دندان در حال رشد روشی را انتخاب می‌کند که فرایند رویش دندان را مختل نکند. برای مثال در جراحی کیست ادنتوژنتیک زائده خارج می‌شود، اما ممکن است کودک یک یا دو دندان از دست بدهد. به همین دلیل دندانپزشک غالباً عملی به نام مارسوپیالیزیشن انجام می‌دهد.
مارسوپیالیزیشن عملی جراحی است که در آن دندانپزشک شکافی را داخل کیست ایجاد می‌کند و لبه‌های آن را بخیه می‌زند. سطح یگانه و پیوسته‌ای با انجام این عمل روی کیست ایجاد می‌شود که جای خروج دندان را باز نگه می‌دارد. به این ترتیب مایع داخل کیست ترشح می‌شود، بدون این که رشد دندان نزدیک کیست را مختل کند. این نوع درمان به ویژه برای کیست‌هایی مفید است که در صورت انجام نشدن این عمل باید چند بار تخلیه شود.
چگونگی مراقبت از فرد پس از جراحی کیست دندان
فرد پس از انجام جراحي معمولا درد در ناحيه ي عمل را احساس مي كند كه با تجويز و توصيه ي پزشك مي تواند از انواع مسكن ها استفاده نمايد، البته به صورت موقت زيرا بدن به آنها عادت مي كند و مسكن ها اثرات طولاني مدت مضر بر روي سلامت فرد مي گذارند.
بررسي ها نشان مي دهند، فرد مي بايست توصيه هاي دندان پزشك را به دقت رعايت نموده و تا مدتي از خوردن غذاهاي سخت و سنگين كه بسيار داغ و يا سرد باشند خودداري كند.
پزشكان توصيه مي كنند تا افراد از دهان شويه هاي مناسب براي شستشوي لثه ها و دندان هاي خود استفاده كنند و روند جوش خوردن بخيه هاي لثه خود را در نظر داشته باشند و مسواك در آن نواحي را با ملايمت انجام بدهند زيرا ممكن ايت سبب دير ترميم شدن لثه ها و زخم در ناحيه ي بخيه شود.
همينطور پزشكان توصيه مي كنند تا افراد از گاز زدن مواد غذايي سخت پرهيز كنند زيرا به دليل اينكه ريشه ي دندان در اثر جراحي كمي تحريك پذير شده ممكن است دندان لق شود.
